Os queixos galegos actuais difiren amplamente dos tradicionais

Catro variedades con Denominación de Orixe Protexida, unha produción aproximada de 5,5 millóns de quilos ao ano e un valor bruto duns 15 millóns de euros. Estas son as cifras dos queixos galegos (Arzúa-Ulloa, Tetilla, San Simón da Costa e Cebreiro), produtos hoxe en día fabricados maioritariamente de xeito industrial ou semi-industrial que pouco teñen que ver nos seus perfís sensoriais cos que se elaboraban de forma artesanal con leite cru, algún deles incluso en perigo de desaparición. Unha idea que expoñen e argumentan os profesores da Universidade de Vigo Juan Antonio Centeno e Francisco Javier Carballo e os investigadores do Centro de Investigacións Agrarias de Mabegondo (CIAM) Patricia Rodríguez e José Ignacio Garabal, que recollen as diferenzas entre ambos tipos de producións na monografía Os queixos galegos: perfís sensoriais dos queixos artesanais tradicionais e dos queixos industriais actuais.

A publicación compendia a análise descritiva dos perfís sensoriais dos queixos industriais actuais destas catro variedades en función de datos tomados dos regulamentos das diferentes Denominacións de Orixe e de estudos posteriores a 1995, así como as características organolépticas (perceptibles a través dos sentidos) dos produtos tradicionais obtidas de traballos publicados ata 1990 e da realización de catas de 60 queixos de leite cru entre os anos 2004 e 2007 no CIAM.

A clave está no leite

Os investigadores atribúen a diferenza de aromas e sabores entre ambos tipos de producións basicamente ao leite e aos seus tratamentos. Por un lado, o leite actual é diferente na súa composición do que se empregaba tradicionalmente, procedente na súa meirande parte de vacas da raza rubia galega “alimentadas e manexadas de maneira máis extensiva, con menor aporte de concentrados”.

Por outra banda, a aplicación dun “muxido en condicións hixiénicas estritas e a conservación polo frío” fan que o leite actual destinado a queixería teña unha carga microbiana moi por debaixo da de hai 20-30 anos, cando no leite había “un maior contido en bacterias lácticas e outros microorganismos beneficiosos para a calidade sensorial do queixo”. Adicionalmente, a entrada en escena do proceso de pasteurización “destrúe os poucos microorganismos beneficiosos para a calidade sensorial do queixo que poida conter o leite, e inactiva a enzima lipoproteín lipasa que degrada as graxas orixinando diferentes sustancias aromáticas”, comenta o profesor Juan Antonio Centeno.

Se a estas modificacións se lle engade o emprego de fermentos microbianos ou cultivos iniciadores comerciais inespecíficos, o resultado é un queixo que non ten o sabor e aroma típicos ou tradicionais. “Estes fermentos, responsables da formación de aromas non diferenciados, como manteiga, froitos secos… proceden doutras producións de países do norte de Europa, non son autóctonos, conferíndolle aos produtos características sensorias propias de queixos como por exemplo os Gouda ou os Edam holandeses”, salienta o investigador.

A solución: recuperar e empregar cepas de microorganismos autóctonos

Para paliar esta perda de tipicidade, os investigadores propoñen dúas medidas concretas. Por unha banda, fabricar os queixos con leite cru, sen tratamento térmico; pola outra, empregar cultivos específicos tanto iniciadores como adxuntos de microorganismos autóctonos “previamente illados de queixos tradicionais e seleccionados mediante ensaios de laboratorio e como resultado de elaboracións experimentais en planta piloto”.

Trataríase de potenciar a recuperación e o emprego de cepas microbianas autóctonas, garantindo unha maior singularidade e diferenciación dos queixos. Os Laboratorios de Tecnoloxía de Produtos Lácteos do CIAM, na actualidade sen dotación de persoal, e de Tecnoloxía de Alimentos da Universidade de Vigo dispoñen de microorganismos autóctonos que foron ensaiados con éxito en elaboracións experimentais de queixos Arzúa-Ulloa, Tetilla e Cebreiro, tendo igualmente illado nos últimos anos novos microorganismos de interese tecnolóxico.

Sen embargo, e a pesar de que os Consellos Reguladores das Denominacións de Orixe amosaron o seu interese na protección destes microorganismos con vistas á preparación de cultivos iniciadores e adxuntos específicos para empregar a nivel industrial ou semi-industrial, aínda non se ten financiado e desenvolvido ningún proxecto con esta finalidade. Motivos? “Podemos pensar inicialmente en dous: a imposición dun estrito sentido comercial, debido ao escaso volume de negocio que xera a venda de fermentos para queixería, especialmente para denominacións cunha produción reducida como San Simón da Costa ou Cebreiro; e a probable diminución da produción e o previsible aumento da demanda de leite nos vindeiros anos como materia prima para a fabricación de produtos lácteos estandarizados e ben situados nos mercados”, conclúe Centeno.

DUVI

As proteínas de defensa son as dominantes nas uvas pasas

Durante varios anos o Departamento de Química Analítica e Alimentaria da Universidade de Vigo e o Consello Regulador da Denominación de Oirxe Valdeorras traballaron na recuperación do viño doce tostado desta zona, que a principios do século XX aínda se producía de xeito familiar. No marco desa colaboración, a investigadora Noelia Briz estudou por primeira vez como a uva Garnacha Tintorera, da que se extrae esta bebida, e outras variedades autóctonas mudan a súa composición proteica ao ser pasificadas en interior. Pola súa investigación, que foi o seu traballo fin de grao en Enxeñaría Técnica Agrícola, vén de ser distinguida pola Facultade de Ciencias do campus de Ourense co Premio Sonia García Falcón. 

“O meu traballo consistiu en analizar principalmente cal é o perfil proteico da uva Garnacha Tintorera fresca e cal é unha vez pasificada. Deste xeito, realizamos a cuberto nas bodegas de Valdeorras a pasificación dunha mostra durante dous meses e analizamos a súa composición antes e despois de ser sometida a este proceso”, destaca a investigadora. Segundo explica, o feito de que o viño doce tostado de Valdeorras se realice con esta uva pasa determina as características desta bebida e desde o punto de vista investigador era preciso determinar o perfil da materia prima deste produto para poder mellorar as súas cualidades. Mentres realizaba este estudo, comenta Briz Cid, outros membros do grupo analizaron os aromas e os compoñentes polifenólicos, que determinan aspectos como a cor e o amargor, do viño doce para completar a súa análise científica. 

Un aspecto determinante pero nada estudado

Complementariamente ao estudo do caso da uva Garnacha Tintorera, durante a investigación tamén se analizou o comportamento doutras tres variedades de uva vitis vinifera autóctonas de Galicia, como son Albilla, Albariño e Caíño Tinto. Dos resultados, a investigadora salienta que “o que vimos é que se ben no caso das variedades brancas (Albilla e Albariño) non se observaron diferenzas entre as mostras pasificadas e as frescas, no caso das tintas si que se detectaron notables variacións. Antes de ser pasificadas, nelas predominan as proteínas involucradas no metabolismo celular e unha vez transformadas en pasas predominan as proteínas de defensa involucradas na resposta ao estrés que supón a eliminación da auga, como a endoquitinase IV ou a quitinase V”, resume Briz Cid. 

Segundo explica a investigadora, o viño tostado elabórase a partir da selección das mellores uvas que son sobremaduradas a cuberto e esta deshidratación induce modificacións significativas no metabolismo de ditas uvas, ademais de concentrar os xugos, ocasionando un maior contido de azucres. Estas modificacións tradúcense en cambios de aroma e cor con respecto ao viño novo. “É previsible que parte destes cambios estean relacionados con modificacións no proteoma da uva. A caracterización das proteínas da uva é esencial para entender un grande intervalo de procesos biolóxicos, é un parámetro fundamental para comprender os mecanismos metabólicos que teñen lugar durante a maduración da uva. A pesar desta relevancia, ata o momento a evolución do perfil proteico das variedades galegas durante unha das etapas máis críticas na elaboración do viño tostado, como é a pasificación, é un campo sen explorar”, subliña a investigadora, que continúa traballando no Departamento de Química Analítica e Alimentaria baixo a dirección de Jesús Simal.

DUVI

De residuos no tratamento da uva a nutrintes para a terra dos viñedos

A perlita e a bentonita son dous residuos minerais que resultan do proceso de filtrado e clarificado do viño. Na súa tese de licenciatura en Ciencias Ambientais, a investigadora Isabel Rodríguez buscou un novo uso a ese material sobrante analizando que beneficios lle aportaba a súa incorporación á terra dos propios viñedos. Por este traballo, vén de ser distinguida pola Facultade de Ciencias do campus de Ourense co Premio Julia Franco á mellor tese de licenciatura do centro. 

“Este premio é un recoñecemento ao traballo de todo o grupo da Área de Edafoloxía e Química Agrícola, do Departamento de Bioloxía Vexetal e Ciencias do Solo da Universidade de Vigo, no marco do cal fixen este estudo e no que continúo agora realizando a miña tese de doutoramento na mesma temática”, destaca Isabel Rodríguez. Baixo a dirección dos docentes Juan Carlos Nóvoa e Manuel Arias, o seu traballo consistiu en estudar durante seis meses as consecuencias da incorporación á terra dun viñedo do Concello de Castrelo de Miño dos citados residuos minerais. En primeiro lugar, explica, analizouse se a perlita e a bentonita podían, e en que grao, absorber funxicidas e retelos no seu interior. En segundo lugar, estudouse como a incorporación destes materiais afectaba ás propiedades químicas do terreo. 

Primeiros resultados

Segundo os primeiros resultados obtidos e que deron lugar á tese de licenciatura, aínda que os dous residuos teñen capacidade de absorver os funxicidas presentes nos terreos dos viñedos, concretamente o funxicida chamado ciprodinil, a perlita tería unha maior capacidade de retelo no seu interior unha vez absorbido, un comportamento que o faría máis atractivo para o sector. “A adición destes minerais aumenta a capacidade de retención de ciprodinil como consecuencia dos cambios que provocan na composición química do solo”, comenta a investigadora. No que se refire ás propiedades químicas, o estudo conclúe que a aplicación de bentonita ten resultados máis positivos sobre as propiedades químicas do viñedo. “En xeral, algunhas das propiedades como o pH ou o contido dalgúns nutrintes melloran coa adición de ambos residuos, se ben é máis evidente nas mostras de solo enmendadas con residuo bentonítico”, destaca. Ademais, recalca Rodríguez, os resultados descartan o aumento da salinidade do terreo que tipicamente se observa trala aplicación deste tipo de refugallos en solos agrícolas. 

A investigación apunta que algúns destes efectos observados, sobre todo no caso da bentonita, son relevantes para un mellor crecemento da vide, podendo influenciar positivamente na produción da uva e na calidade do viño. “Adicionalmente, a materia orgánica aportada ao solo cos residuos podería aumentar a capacidade de retención da auga no terreo e mellorar a súa estrutura”, comenta Isabel Rodríguez. “Estes son os primeiros resultados nos que agora, coa realización da tese, queremos profundar, sobre todo ampliando o tempo de estudo e probando con diferentes cantidades de residuos na terra, dous factores que son fundamentais nesta investigación”, salienta a investigadora do campus de Ourense. 

“O sector vitivinícola xera unha cantidade moi grande de residuos que supoñen un problema para as propias empresas e para o medio ambiente. Desde a Área de Edafoloxía e Química Agrícola trabállase moito na busca de alternativas de reutilización destes materiais, que son principalmente de tipo agrícola. Con esta investigación queremos tamén afondar noutros materiais de refugallo menos estudados, como son os minerais, e continuar axudando a un mellor desenvolvemento do sector a través da investigación científica”, subliña Rodríguez, que recibiu o seu galardón o pasado venres no acto de graduación do centro.

DUVI

Unha educación ambiental que busca solucións

Alén dunha declaración de boas intencións, a educación e a xestión ambiental son unha alternativa real para solucionar problemas actuais das comunidades. Con esta idea de fondo, o campus de Ourense organizará do 17 ao 19 de xuño un curso de verán sobre Educación ambiental e responsabilidade social que terá como escenario o Parque Natural da Baixa Limia-Serra do Xurés. Desde este privilexiado enclave, os asistentes afondarán en como o 'ecodesenvolvemento' pode achegar outras opcións a temas como a prevención de incendios, a enerxía ou o turismo. 

Benedicto Soto, responsable da Oficina de Medio Ambiente da Universidade de Vigo, e Francisco Javier Rodríguez, docente da Facultade de Ciencias, son os coordinadores desta iniciativa que xa é unha tradición na programación de cursos de extensión cultural. “É o decano dos cursos de verán do campus, pois leva celebrándose arredor de 20 anos e aí sigue, lembrando a importancia de apostar pola educación ambiental e polo respecto á natureza”, salienta Rodríguez Rajo. “Neste curso, que terá lugar de novo no Concello de Muíños, tratarase de comprender, dende o punto de vista educativo e científico, as bases do 'ecodesenvolvemento' e de diferenciar os principais enfoques e modalidades de educación ambiental. O obxectivo é promover aptitudes e fomentar o espírito crítico na xestión ambiental, valorando a grande importancia que ten contribuír á conservación da natureza e á protección dos espazos naturais protexidos”, engade Benedicto Soto. 

Axentes do eido público e privado

Entre os participantes no curso deste ano estarán Pablo Penín, responsable provincial de Seaga, que falará sobre a educación ambiental como loita contra o lume, e Miguel Pardellas, directivo da Sociedade Galega de Educación Ambiental, que afondará no estado da cuestión en Galicia. Os enxeñeiros de Gas Natural Joaquín Gómez e Santos Eloy González serán os encargados de intervir sobre o impacto natural das obras de enxeñaría e Fernando Suárez, director de balnearios do Grupo Caldaria, tratará o tema do turismo termal e o medio ambiente. 

A Facultade de Ciencias do campus de Ourense tamén terá unha destaca participación nesta iniciativa. Pedro Araújo, o seu decano, e Gil Garrote, vicedecano, presentarán os estudos en Ciencias Ambientais; e o docente Juan Carlos Mejuto falará da 'química verde'. Ademais de realizar visitas a lugares da contorna de interese, as persoas inscritas terán tamén a oportunidade de coñecer como se xestiona unha reserva da biosfera transfronteiriza como é a da Baixa Limia-Serra do Xurés da man do seu xestor, José Antonio Amoeiro, e do tenente alcalde do Concello de Muíños, Alejandro Castro. “Esta zona é especialmente interesante para acoller un curso de medio ambiente porque está na liña que separa a zona mediterránea da atlántica e por este motivo nela pódense apreciar moi ben as consecuencias do cambio climático e da mala xestión ambiental”, apunta Francisco Javier Rodríguez.

As persoas interesadas en inscribirse neste curso de verán, que ofrece 50 prazas, aínda están a tempo de facelo. O prezo de matrícula é de 60 euros para o público xeral, 45 para o alumnado e persoal docente da Universidade de Vigo e de 30 euros para bolseiros. O transporte, a estancia e a manutención do curso, no que colabora a Deputación Provincial de Ourense, serán de baldes grazas á colaboración do Concello de Muíños e do seu albergue.

DUVI

Un referente agroambiental

La facultad de Ciencias tiene tantos años como el propio campus de Ourense. Inmersa en importantes cambios en los últimos años, derivados de la reconversión de algunos títulos y la eliminación de otros, pasa hoy, según su decano, por un buen momento. «La matrícula ha ido a más porque hay más oferta, y de una mayor extensión», asegura Pedro Araújo, que dirige el centro desde hace cuatro años.

Los grados de Ciencia y Tecnología de los Alimentos, Ciencias Ambientales -ambas exclusivas en el panorama universitario gallego- e Ingeniería Agraria son los que oferta actualmente un competitivo centro que comparte ubicación, el edificio Politécnico, con la escuela de Informática.

No se puede hablar de Ciencias, con todo, sin hacer referencia a la polémica que rodea a la facultad desde hace años, a raíz de la conversión de Física en un grado de Ciencias Ambientales. Después de que la Justicia declarase nulas las decisiones que facilitaron ese cambio, la junta de titulación espera ahora a que la Universidad de Vigo de una nueva oportunidad a esa carrera, que se llamaría Ingeniería Física. De otra forma, los estudios se extinguirán en un año. «Creo que la facultad ha salido beneficiada porque ahora está más homogeneizada. En ese sentido, lo considero positivo», afirma sobre ese asunto el decano. «Ahora tenemos más presencia de alumnos de diferentes zonas geográficas y ofertamos dos titulaciones que son exclusivas. Somos un centro de referencia», argumenta.

Pese a todo, no son los mejores tiempos para las llamadas «ingenierías verdes», las relacionadas con las ramas agrícolas y forestales. La facultad tiene este curso 432 alumnos pero dos de sus tres grados tienen problemas para captar nuevos estudiantes en primer curso. Son los de Ingeniería Agraria y Ciencia y Tecnología de los Alimentos.

Las opciones formativas del centro se completan además con un completo programa de especialización formado por cinco posgrados, cuatro de ellos con mención de calidad. Se intenta así mejorar la especialización y, a la postre, la inserción laboral de todos los estudiantes, en un momento de perspectivas económicas difíciles.

La Voz de Galicia

Conservantes baixo demanda grazas aos nanohidroxeles intelixentes

Cada día máis os alimentos comercialízanse envasados para protexelos e para illalos da contorna e conservar así durante máis tempo as súas características físicas, químicas e microbiolóxicas. Tamén cada día máis os consumidores buscan produtos o máis naturais posibles e se preocupan da presenza de conservantes na comida que inxiren. A investigadora Clara Fuciños, no marco do Grupo de Bioquímica da Área de Nutrición e Bramotoloxía da Universidade de Vigo, vén de probar de xeito experimental na súa tese de doutoramento os beneficios que para alimentos e consumidores ten o uso dunha nova partícula, os nanohidroxeles. O seu emprego permite que os conservantes só se liberen se realmente é preciso e non de xeito automático desde o envasado, tal e como acontece actualmente. “A aplicación da nanotecnoloxía pode achegar novas e prometedoras solucións dentro do campo dos envases activos e vale a pena investigalas”, destaca a xa doutora do campus de Ourense. 

A tese, titulada Smart nanohydrogels for controlled release of food preservatives e dirixida por María Luisa Rúa e Lorenzo Miguel Pastrana, é froito de arredor de cinco anos de investigación desenvolvidos no marco de diferentes proxectos sobre novos materiais. “Esta investigación nace da necesidade de deseñar sistemas de aplicación no envasado activo de alimentos que permitan liberar os antimicrobianos baixo demanda, só como resposta a cambios ambientais que poidan supor un risco para a seguridade e a estabilidade do alimento”, explica a investigadora da Facultade de Ciencias. Os produtos, apunta, sofren un rápido deterioro durante o seu almacenamento pola acción de organismos vivos, principalmente microorganismos, e por condicións ambientais como a temperatura e a humidade. “Actualmente xa se comercializan envases activos que incorporan substancias antimicrobiana pero trátase de mecanismos de difusión pasiva, dándose o paradoxo de que no momento no que o alimento é más seguro, cando acaba de ser envasado, é cando se produce a maior liberación de conservantes”, advirte. 

Como unha esponxa protectora

Inspirándose no sistema de funcionamento dos novos fármacos anticancerosos, neste traballo, subliña a doutora, “demostramos a utilidade dos nanohidroxeles de poli (N-isopropilacrilamida) PNIPA para transportar e liberar pimaricina, usada de forma habitual na conservación de alimentos, como resposta a estímulos externos e a súa efectividade para controlar o deterioro dos alimentos xerado polo crecemento de microorganismos. Isto conséguese mediante a combinación de dous mecanismos, como son a liberación lenta e controlada e a protección fronte á degradación ambiental do antifúnxico”. O nanohidroxel funcionaría como unha cápsula ou esponxa que protexe ao conservante e que só libera pimaricina cando realmente é necesario para protexer ao produto debido a cambios ambientais. Cando as condicións volven a ser favorables e non é necesario o conservante, de novo o nanohidroxel volve a bloquear a súa liberación. 

O equipo de investigación fabricou o polímero de tamaño nanométrico que protexe á pimaricina e probou con éxito o seu uso en queixos e en zumes refrixerados. “O efecto antifúnxico da pimaricina poténciase cando esta se aplica incluída no nanohidroxel, probablemente debido a que só é liberada cando as condicións ambientais o requiren, ralentizando así a súa degradación. Este sistema permite ademais reducir a cantidade de pimaricina necesaria para alcanzar un efecto inhibitorio e, por tanto, a cantidade de pimaricina presente no alimento e consumida polo usuario”, comenta Clara Fuciños. 

“Nunca, ata a realización deste traballo, se abordara o estudo da utilización de nanopartículas de poli (N-isopropilacrilamida) PNIPA como sistema de liberación controlada de conservantes alimentarios. É, polo tanto, unha investigación pioneira cuxos resultados permiten vislumbrar con claridade novas e diversas liñas de traballo que serán levadas a cabo nos próximos anos”, apunta a investigadora. Aínda que non se incorporaron a esta tese, destaca a doutora, desde o grupo ao que pertence estase a traballar en colaboración coa Universidade do Minho para desenvolver envoltorios comestibles que incorporen xa as nanopartículas de PNIPA como sistemas de liberación.

DUVI

Innovación para os cinco sentidos

Arredor de 150 empresarios e investigadores déronse cita este venres na Tecnópole para falar de innovación dun xeito aberto e creativo baixo o título 5 Sentidos para Innovar. O obxectivo da iniciativa era estimular sensorialmente aos participantes para finalmente desenvolver neles o sentido da innovación. O Centro de Investigación, Transferencia e Innovación CITI uniuse a esta proposta cun posto no que as persoas interesadas puideron ver os froitos da investigación que se realiza nas súas instalacións e que materializaban moi ben a idea da xornada de que a innovación tamén entra polos ollos, pola vista, polo tacto, polo oído e polo gusto.

Iria Fírvida, responsable da Oficina de Proxectos de I+D+i do CITI, e Beatriz Díaz, responsable da súa planta piloto, foron as encargadas de explicar aos interesados os servizos que ofrece o centro e os grupos de investigación que traballan nas súas instalacións. “Ademais de información xeral do Centro de Investigación, Transferencia e Innovación, e tendo en conta o carácter dinámico desta actividade, trouxemos varios exemplos concretos de investigacións que realizan os grupos ubicados no CITI”, destacou Iria Fírvida. 

Experiencias reais

Entre outras experiencias, expuxéronse dúas que chamaron especialmente a atención dos asistentes á xornada. A primeira delas é froito do traballo do Grupo de Biotecnoloxía Agroalimentaria da Universidade de Vigo no eido da maceración de licores con novas plantas. Os asistentes podían catar o licor orixinal e posteriormente a bebida xa tratada no laboratorio, apreciando en primeira persoa as diferencias sensoriais existentes. A segunda experiencia, dos grupos de Enxeñaría Química EQ2  e Valorización de Biomasa EQ9 -ambos integrados no CIA3-, amosou aos participantes novos produtos que se poden crear despois do tratamento científico de materiais residuais. En candaseu bote estaban a disposición dos interesados diferentes tipos de materiais de residuo, como zuros de millo ou cáscaras de cebada, e produtos creadores a partir deles, como extractos, pectinas e biocomposites. Un exemplo real co que os investigadore quixeron amosar o traballo que realizan para extraer de residuos bioetanol, biocomposites e alimentos funcionais. 

María Lameiras, vicerreitora do campus de Ourense; Alberto Vaquero, director da Área de Descentralización do campus de Ourense; José Ignacio Armesto, director da Área de Emprego da Universidade de Vigo, e José Ángel Vázquez Barquero, concelleiro de Promoción Económica de Ourense, foron algunhas das persoas que se achegaron ata o stand do Centro de Investigación, Transferencia e Innovación e puideron coñecer de primeira man o traballo que realizan nel os investigadores ourensáns.

DUVI

A planta piloto do CITI abre unha liña de traballo en novos materiais derivados da biomasa

Situado no Parque Tecnolóxico de Galicia, o Centro de Investigación, Transferencia e Innovación CITI inaugurouse fai agora tres anos coa misión de potenciar o desenvolvemento da I+D+i a través da transferencia Universidade-empresa. Desde a súa apertura, unha das prioridades do centro foi a posta en marcha dunha planta piloto co equipamento necesario para realizar investigación punteira en diferentes eidos. Este ano, a planta vén de completar a súa dotación con equipos que permiten investigar en novos materias derivados da biomasa. Os primeiros en empregalos son os membros do grupo EQ2 da Universidade de Vigo.

“O CITI fomenta a I+D+i a través da creación de espazos de colaboración para favorecer e transferir coñecemento dende a Universidade ao tecido empresarial”, explica Xosé Antón Vila, director do centro. Esta idea materialízase no desenvolvemento de proxectos conxuntos no ámbito da agroalimentación, a biotecnoloxía, a enerxía, o medio ambiente e tecnoloxías da información e no feito de que as instalacións do CITI acollen once grupos de investigación da Universidade de Vigo, unha oficina de proxectos e unha planta piloto cun laboratorio complementario.

Catro especializacións

A planta piloto conta co equipamento necesario para desenvolver traballos en, principalmente, catro liñas de investigación, como son a transformación química e biotecnolóxica; a separación, extracción e purificación de compostos; a hixenización e conservación de alimentos e o creación de novos produtos procesados, e a liña de desenvolvemento de novos materias compostos biodegradables derivados de biomasa, que foi a última en instalarse.

Nos primeiros meses de 2012, apunta Vila Sobrino, rematouse a execución do proxecto Laboratorio de Materiais Avanzados Sostible LABMAT, “que tivo por obxecto paliar as carencias do CITI en equipamento destinado á produción e á avaliación de novos materiais avanzados de carácter biodegradable”. Deste xeito, explica o director do CITI, “o centro está xa capacitado para actuar de modo autónomo, de maneira que poida constituírse como un centro de referencia para a investigación, o desenvolvemento, a transferencia e a innovación neste puxante campo”.

Actuais e futuros usuarios

Coa apertura desta nova liña, o CITI ofrece a investigadores e empresas o uso de máquinas tales como unha extrusora bihusillo, unha inxectora e unha máquina universal de ensaios mecánicos, coas que se pode levar a cabo tanto a elaboración dos materiais compostos como a determinación das súas características mecánicas. Os primeiros en empregar este equipamento son o grupo de investigación EQ2, pertencente á area de Enxeñaría Química da Universidade de Vigo, que leva máis de 20 anos traballando na utilización de materiais lignocelulósicos. Actualmente investigadores deste grupo están a traballar co novo equipamento para, por exemplo, a obtención de materias compostos biodegradables obtidos a partir de biocomposites e de novos produtos de natureza polimérica a partir dos materiais lignocelulósicos.

Rematada a dotación da planta piloto, o centro traballa agora co obxectivo de dar a coñecer as posibilidades que ofrece o seu equipamento tanto aos investigadores como ás empresas da contorna, participando recentemente en actos como a Feira do Coñecemento, organizada pola Cámara de Comercio de Ourense, e na actividade 5 Sentidos para Innovar da Tecnopole.

DUVI

Os 'pata negra' do porco celta aliméntanse con castañas

Cada día máis o mercado alimentario demanda produtos diferenciados e de alta calidade. Nesta tendencia, o porco celta está buscando un oco de futuro e, entre outros aspectos, faino apostando pola investigación para mellorar o seu produto. Nesta liña de traballo, o investigador Rubém Domínguez, no marco dun proxecto da Área de Tecnoloxías dos Alimentos do campus de Ourense, decidiu afondar na súa tese de doutoramento en como inflúe unha alimentación a base de castañas na calidade da carne do porco celta. Os resultados apuntan a unha mellora nutricional que pode facer da maridaxe entre estes dous alimentos unha versión galega dos apreciados Ibéricos de Belota, os 'pata negra' do porco ibérico.

Menos colesterol e máis omega tres e ácido oleico

A tese, presentada na Facultade de Ciencias do campus de Ourense, foi dirixida por Inmaculada Franco e Sidonia Martínez e levouse a cabo dentro dun proxecto de investigación de tres anos de duración financiado polo Plan Nacional de I+D+i. Segundo explica Rubém Domínguez, durante a investigación cebáronse en réxime semiextensivo 48 porcos (machos e femias castrados) durante 16 meses, coa finalidade de coñecer a influencia que tería unha alimentación tradicional e a inclusión de castaña na dieta de finalización, especialmente sobre os contidos en ácidos graxos, colesterol e retinol da carne. 36 dos porcos foron separados en tres grupos e na última etapa de cebo (tres meses) se lles subministrou, respectivamente, penso, mestura de penso e castañas e castañas. Os doce restantes recibiron unha alimentación tradicional. Finalmente analizouse a graxa intramuscular, subcutánea, perirrenal e hepática para valorar a influencia de cada tipo de alimentación. 

“A inclusión da castaña na dieta de finalización e/ou a alimentación tradicional evidenciouse, aínda que con distinta intensidade, en todos os depósitos graxos analizados. Deste xeito, foi importante a incorporación do ácido omega tres coa castaña e a maior síntese do ácido oleico. Pola súa banda, a inclusión de penso deu lugar a un aumento dos contidos en colesterol e retinol”, destaca o xa doutor. Segundo a investigación da Área de Tecnoloxías dos Alimentos, os resultados indican que cando se inclúe a castaña na dieta dos porcos celtas aumenta a súa graxa intramuscular, que afecta de modo positivo á calidade sensorial da carne e dos produtos cárnicos, xa que aumentan a súa xugosidade, diminúen o contido de colesterol e aumentan os de ácidos graxos omega tres e ácido oleico. 

A importancia do valor engadido

Tendo en conta este resultados positivos e tendo en conta que os porcos celtas son animais que están adaptados ao clima galego, apunta Rubém Domínguez, “da investigación se deriva que sería interesante poder crialos ao aire libre en fincas de castiñeiros desaproveitados e poder aumentar o valor dos produtos realizados a partir da carne destes porcos, tanto nutricionalmente como economicamente”. A castaña, advirte o investigador, “está infravalorada e esta práctica podería permitir poñer no mercado un produto de gran calidade e cun gran valor engadido, a exemplo do que ocorre co Ibérico de Belota, que se vende a un prezo moi superior aos produtos de porcos ibéricos alimentados con penso”. 

A investigación continúa no grupo de investigación da Facultade de Ciencias de Ourense analizando produtos cárnicos feitos a partir da carne destes porcos celtas, como lacón, chourizo, xamón e lombo embuchado, para ver o efecto que a dieta con castañas ten sobre a súa calidade (nutricional, sensorial, etc.). “O porco celta é unha raza porcina autóctona que goza na actualidade dun proceso de recuperación no censo e no aprecio popular. O emprego de castaña como alimento podería reducir os seus custes de produción e permitiría pór no mercado produtos de calidade diferenciada e con gran valor engadido e nesa liña traballamos”, advirte o investigador.

DUVI

Ortiga, loureiro e eucalipto para unhas augardentes e licores diferentes

Menta, romeiro, tomiño, macela ou fiúncho, son herbas habitualmente empregadas en Galicia na elaboración de augardentes e licores, un proceso no que segundo establece o regulamento do Consello Regulador das Augardentes e Licores Tradicionais de Galicia para a fabricación destes destilados, cómpre empregar, como mínimo, tres plantas aptas para uso alimentario, aínda que non existe un listado que limite o seu uso, de xeito que as combinacións son infinitas. Sen embargo, os elaboradores de destilados contan a partir de agora cunha ferramenta que lles permitirá seleccionar as plantas máis axeitadas para acadar licores ou augardentes cunhas características determinadas ao tempo que inclúe a primeira avaliación da ortiga, o loureiro e o eucalipto na elaboración de destilados, demostrando que estas plantas contan con grandes posibilidades para ser empregadas na elaboración de augardentes e licores de herbas.

Este estudo sobre a caracterización aromática das plantas habitualmente empregadas na elaboración de destilados é froito do traballo do equipo de Biotecnoloxía Agroalimentaria do campus de Ourense e formará parte da tese de doutoramento de Raquel Rodríguez Solana, orientada a caracterizar os produtos amparados polo Consello Regulador das Augardentes e Licores Tradicionais de Galicia. O obxectivo final desta investigación que se difundirá en publicacións internacionais e nacionais e través de xornadas e comunicacións en congresos, será, segundo explican os seus autores “servir como manual de axuda aos elaboradores de destilados galegos de calidade” para que poidan seleccionar aquelas plantas que máis lles interesen para fabricar licores e augardentes en función das características organolépticas que queiran obter.

Sete meses de análises a máis dunha ducia de plantas

Un total de 13 plantas , as dez habitualmente empregadas na elaboración de licores e augardentes tradicionais galegos, máis o loureiro, a ortiga e o eucalipto, foron obxecto de estudos analíticos que se prolongaron durante sete meses e nos que se procedeu extraer os seus aceite esenciais empregando unha técnica optimizada de extracción que permitiu determinar os compostos volátiles que caracterizan a cada unha destas plantas.

O agrupamento das plantas estudadas en función das súas compoñentes principais, foi o seguinte paso na investigación que finalmente determinou catro grupos: fiúncho, o primeiro; ortiga e regalicia o segundo; coandro, loureiro, tomiño, menta, romeiro e oregano o terceiro e azar, herba luisa, eucalipto e macela, o derradeiro. “A selección de plantas de cada un destes catro grupos enriquecerá en propiedades o licor e o augardente resultante”, confirma Sandra Cortés, investigadora da Universidade de Vigo e directora do traballo, no que tamén participaron José Manuel Domínguez, Raquel Rodríguez e Irene de Sas.

En relación coa incorporación por primeira vez do loureiro, a ortiga e o eucalipto ao estudo co obxecto de analizar o seu potencial medicinal e aromático, Cortés confirma que “a investigación demostrou que son plantas que achegarían interesantes compostos volátiles, do que concluímos que os fan recomendables para a elaboración de augardentes e licores xa que suporían un plus de diferenciación do producto”.

DUVI

Laias reunirá a 170 científicos de los cinco continentes

El día 3 de septiembre 170 especialistas en espectrometría de masas llegados de todo el mundo se van a reunir en el balneario de Laias para mostrar sus avances en este campo. Se trata del Congreso Internacional OurCon que organiza el Grupo Bioscope de la Facultad de Ciencias. Los expertos van a llegar de China, Japón, Estados Unidos, Canadá, Alemania, Austria, Holanda, Finlandia, España, Corea, Portugal, Grecia, entre otros.

Los días de sesión serán el 3, el 4 y el 5 del mes que viene. La inauguración tendrá lugar el 3, a las nueve de la mañana. En las sesiones científicas se verán distintos usos del sistema de espectrometría de masas en la investigación preclínica y clínica.

El cáncer, las huellas dactilares en el mundo forense, la oxidación de lípidos en los tejidos nerviosos o las subdivisiones moleculares en el cerebro de un ratón son algunos de los aspectos a tratar y mostrar en este foro internacional cuya lengua será el inglés. Serán tres jornadas intensas en las que los cerca de doscientos especialistas podrán incluso conocer aspectos de la provincia de Ourense, empezando por el entorno del lugar de celebración, instalación que estará completa durante esos tres días.

La Voz de Galicia

A biomasa, unha materia prima renovable, barata e moi versátil

A biomasa, unha fonte inesgotable de posibilidades. Este é o título elixido polos docentes e investigadores José Luis Alonso e Valentín Santos para o curso de verán que este luns comezou na Facultade de Ciencias do campus de Ourense baixo a súa dirección. Nel recóllese tamén a idea que move esta actividade, amosar como a biomasa, de orixe vexetal e animal, é unha fonte renovable de materia prima que se pode empregar para un grandísimo abano de posibilidades, desde os biocombustibles e os novos materiais ata a alimentación e a farmacoloxía. 

“Durante os cinco días que dura o curso afondaremos no potencial da biomasa, da materia orgánica, no eido dos biocombustibles; dos novos produtos e materiais; da microflora intestinal e dos prebióticos; dos antioxidantes naturais e dos usos en industria, eidos que coinciden coas liñas de traballo do noso grupo EQ2 ou que son do noso interese directo”, salientou José Luis Alonso durante a inauguración da iniciativa, á que asistente arredor de 40 persoas e que se desenvolve tanto no campus de Ourense coma no CITI. 

O referente dos materiais lignocelulósicos

Para introducir aos asistentes nesta temática, o catedrático da Universidade de Vigo Juan Carlos Parajó foi o encargado de ofrecer unha conferencia na que afondou na situación actual da biomasa e as súas oportunidades de futuro, centrándose nos materiais lignocelulósicos, procedentes dos bosques, a agricultura e os residuos sólidos urbanos (de papelería, por exemplo). Entre os beneficios do uso da biomasa o investigador salientou o feito de que se trata dunha fonte de materia prima “renovable, abundante, versátil, ecolóxica e que ten un custe reducido ou negativo”. 

Deste xeito, Parajó explicou que cada ano se xeran nos bosques de todo o planeta arredor de 200.000 toneladas de material que se pode empregar como biomasa e que se renova cada ano. Esta abundancia non só se produce nas zonas boscosas, senón tamén en todo tipo de explotacións agroalimentarias que, apuntou o catedrático, precisan desfacerse de residuos vexetais que producen nas súas actividades e pagan por elo. Por este motivo, a produción de biomasa é barata e practicamente inesgotable. 

Outras das características nas que este investigador fixo fincapé foi na versatilidade da biomasa, tanto pola súa orixe (vexetal ou animal), como polo tipo de produtos aos que pode dar lugar (biocombustibles, novos materiais, alimentos funcionais, etc.) como polos diferentes tipos de procesado aos que pode ser sometida. Unha características, apuntou Parajó, que converten a este produto nunha interesante alternativa “aos materiais procedentes de fontes esgotables coma o petróleo” e con moito futuro por diante.

DUVI

De Ourense a Dinamarca para loitar contra a contaminación do solo

Grazas ao desenvolvemento da nanotecnoloxía aparecen novos produtos, realizados con nanopartículas e nanomateriais, que son froito da manipulación de átomos e moléculas. Entre eles están os nanopesticidas, nados para mellorar o rendemento dos cultivos pero que, ao igual que os seus antecesores, teñen unha serie de efectos no ecosistema máis alá do seu uso primordial. Pola súa recente aparición, no caso dos nanopesticidas estas consecuencias aínda son descoñecidas. Para avanzar no seu estudo e para poder actuar na súa minimización, o ourensán Marcos Paradelo investiga na Universidade de Aarhus, en Dinamarca. 

Paradelo presentou en febreiro a súa tese de doutoramento no campus de Ourense, realizada coa Área de Edafoloxía e Química Agrícola da Facultade de Ciencias, e desde abril atópase en Dinamarca cunha estadía de investigación FPU no Reseach Centre Foulum, un centro enfocado á investigación en ciencias agrarias, ambientais e produción enerxética. “Vin para este centro porque as liñas de investigación do seu grupo de investigación Sol-it-is estaban moi relacionadas co traballo que fixen na miña tese, na que estudei a mobilidade no solo de distintas formulacións comerciais, pesticidas, empregadas en cultivos agrícolas”, explica o investigador. Aínda que a función do chan máis coñecida é a produción de alimentos, o solo, apunta Paradelo, tamén é fundamental na deposición de residuos, pois actúa como filtro de contaminantes, mantendo a calidade das augas subterráneas ou minguando o impacto do cambio climático, entre outras cuestión.

Presente e futuro

“O traballo que estou facendo agora mesmo é principalmente estudar como os contaminantes, neste caso o cobre, poden afectar ás propiedades físicas do solo, á súa organización e en definitiva á súa saúde e á capacidade de realizar as funcións ecolóxicas que lle corresponden. Estes cambios afectan á mobilidade dos contaminantes dentro do solo e ao seu destino final no medio”, explica o investigador. A elección deste tema débese, destaca, a que o grupo de investigación ao que se ten incorporado en Dinamarca é experto no estudo dos distintos procesos que ocorren nas interfases solo-auga e solo-aire. 

A estadía de Paradelo en Dinamarca remata en agosto pero o investigador continuará no Reseach Centre Foulum cunha bolsa da Fundación Barrié ata decembro de 2014. “O proxecto que teño a partir de xaneiro céntrarase no estudo do comportamento no solo de novas formulacións de pesticidas baseadas na nanotecnoloxía. Estes nanopesticidas teñen un gran potencial á hora de mellorar a efectividade dos tratamentos agroquímicos pero non se coñecen as implicacións, tanto agronómicas como ambientais, que pode levar asociado o seu uso”, apunta Marcos Paradelo. A súa investigación terá como obxectivo coñecer que características do solo poden controlar o movemento e a actividade destes produtos e describir as prácticas agronómicas que poden mellorar a súa efectividade e respectar o medio ambiente. 

Alén de realizar este traballo, o investigador seguirá colaborando co grupo de Edafoloxía da Universidade de Vigo pois, destaca, “a idea é comezar unha liña de colaboración entre os dous centros que espero poida chegar a bo porto. A internacionalización dos grupos de investigación é cada vez máis importante para poder acceder aos recursos, que cada vez son máis escasos, e para tentar facer unha investigación de máis calidade, algo que nos interesa a todos”.

Fuente: DUVI

A elite internacional en espectrometría de masas darase cita en Ourense

Cando un tecido precisa ser analizado para identificar nel por exemplo a presenza dunha enfermidade ou dun contaminante, o que habitualmente se fai é unha análise histopatolóxica na que, mediante o tinguido da mostra extraída se detecta a presenza da zona contaminada ou danada. Aínda que é o máis habitual non é xa a técnica máis eficiente e para afondar na súa sucesora, a MALDI-TOF, a elite internacional en espectrometría de masas darase cita en Ourense do 3 ao 5 de setembro. 

A cita será na Ourense Conference on Imaging Mass Spectrometry (OurCon 2012), organizada polo Grupo Bioscope da Facultade de Ciencias do campus de Ourense, cos seus reponsables Carlos Lodeiro e José Luis Capelo á cabeza, e coa colaboración de Garry L. Corthals, do Turku Centre for Biotechnology de Finlandia, e Liam A. McDonnell, do Leiden University Medical Center, dos Países Baixos. “O importante desta conferencia é que nela se dará cita a elite mundial en espectrometría de masas e que o fará en Ourense, o que supón unha gran satisfacción para nós”, explica Carlos Lodeiro sobre o evento, que dá continuidade á actividade internacional do Grupo Bioscope neste eido, que xa organizou en xullo de 2011 o 2nd International Congress on Analytical Proteomics ICAP, que reuniu en Ourense 260 investigadores de 35 países. 

Coñecer a técnica e as súas aplicacións

Os organizadores do evento, que terá lugar no Hotel Laias Caldaria, salientan que agardan congregar a arredor de 200 profesionais interesados en coñecer os últimos avances na técnica de MALDI e sobre todo nas súas aplicacións, que melloran os resultados de técnicas como a histopatoloxía grazas á análise directa das mostras. Tanto os conferenciantes como os asistentes proceden dun abano moi amplo de países e centros que abranguen desde Xapón ata Canadá. Entre os relatores destaca a participación de especialistas como Isabelle Fournier, da University of Lille, en Francia; Josephine Bunch, da University of Birmingham, en Reino Unido; Markus Stoeckli, de Novartis-Suiza; Pierre Chaurand, da Université de Montréal, en Canadá; Jonathan Sweedler, da University of Illinois, en Estados Unidos; Per Andrén, da Uppsala Universitet, en Suecia, e Ron Heeren, do FOM-Institute for Atomic and Molecular Physics, nos Países Baixos.

A Ourense Conference on Imaging Mass Spectrometry está organizada no marco rede europa Mass Spectrometry Imaging: New Tools for Healthcare Research (COST Action). Por este motivo, durante a cita realizarase unha reunión de dita rede, na que o Grupo Bioscope actuará como representante español e coa que se pretende dar un paso para contribuír ao establecemento desta técnica na investigación clínica e farmacéutica mediante o desenvolvemento de protocolos estandarizados e o fornecemento de recursos e capacitación necesarios para a súa adopción a grande escala.

DUVI

Os investigadores poranse ao día nas últimas técnicas de proteómica

O traballo investigador esixe unha permanente actualización e posta ao día para coñecer as novas técnicas e instrumentos que son de utilidade para cada área de traballo. No caso da identificación rápida de proteínas e biomarcadores e da fluorescencia aplicada a quimiosensores, o Grupo Bioscope da Facultade de Ciencias de Ourense, é un equipo punteiro. Por este motivo, arredor duns vinte investigadores e técnicos estatais e estranxeiros participarán en dous cursos centrados nestas dúas liñas de traballo que ofrecerá este equipo do 12 ao 22 de xuño nos seus laboratorios no campus ourensán.

O primeiro dos cursos leva por título Hands on Course in Ultrafast Sample treatment for Proteomics: From protein identification to quantification e terá lugar do 12 ao 15 de xuño coa asistencia de 12 investigadores de Noruega, Portugal, Francia, Brasil e diferentes universidades españolas. “Neste curso, cun 20% de teoría e un 80% de práctica, explicaremos aos participantes instrumentos ultrarápidos para a identificación e cuantificación de proteínas, concretamente de biomarcadores, e a utilidade do Nano HPLC”, explica Carlos Lodeiro, responsable do Grupo xunto a José Luís Capelo. 

Técnicas concretas, utilidades amplas

A actividade formativa no laboratorio do Grupo Bioscope continuará a semana seguinte, do 19 ao 22 de xuño, coa celebración do II Hands-on Course in Fluorescence and Related Techniques Applied to Chemosensors, que reunirá a arredor dunha decena de investigadores procedentes de universidades estatais e lusas. “Este curso é o segundo ano que o ofrecemos e facémolo motivados polo éxito da anterior edición. Se as sesións do 12 ao 15 de xuño afondan na identificación proteómica, neste caso fano no emprego da fluorescencia en quimiosensores, de grande aplicabilidade na área biomédica e ambiental, para detectar por exemplo a contaminación”, explica José Luis Capelo. 

“É fundamental que os investigadores, a través de iniciativas coma estas, estean en contacto e se formen nas últimas tecnoloxías e técnicas de traballo nos laboratorios e dos novos instrumentos que teñen á súa disposición para avanzar nas súas áreas de investigación”, apunta Carlos Lodeiro. Trátase, destaca, de técnicas moi específicas pero que teñen unha aplicabilidade moi ampla e que afectan a áreas de moito impacto na sociedade, como o medio ambiente e a medicina pois permiten, por exemplo, a identificación rápida de determinadas doenzas ou evidenciar a contaminación dunha zona.

DUVI

Recuperan los vinos dulces artesanales de Valdeorras (Ourense)

Un grupo de investigadores de la Universidad de Vigo y de la Denominación de Origen de Valdeorras han conseguido recuperar los vinos dulces artesanales que se producían en esta comarca ourensana a principios del siglo XX.

Después de cuatro años de investigación y con buenos resultados en las catas realizadas, los promotores de la iniciativa confían en que este vino abra una nueva vía de negocio y prestigio para los viticultores de la zona, informó una nota de la Universidad viguesa.

Un total de doce catadores han comprobado hoy los logros del trabajo de los investigadores en el marco del proyecto de optimización del aroma y del color en los procesos de obtención del vino tostado a partir de uva garnacha tintorera.

La responsable del proyecto, Beatriz Cancho, ha destacado que, una vez hecha la investigación, ahora es el momento de que los viticultores de Valdeorras conozcan las características de estos vinos y de su realización y se animen a producirlos para el mercado.

De hecho, existe una primera bodega trabajando en la puesta en marcha de la producción de este vino.

Fuente: ABC

Un século despois a investigación recupera os viños doces de Valdeorras

Na zona ourensá de Valdeorras producíanse a principios do século XX viños doces artesanais para un consumo familiar. Sen embargo, co paso do tempo e quizais debido ao seu elevado custe, esta tradición foise perdendo. Un século despois, un mercado etnolóxico que demanda produtos de alta calidade, distintos e exclusivos, ofrece unha segunda oportunidade a estes caldos. A Denominación de Orixe Valdeorras e o Grupo de Investigacións Agroambientais e Alimentarias da Facultade de Ciencias de Ourense traballan, bebendo desta tradición, na elaboración dun viño tostado elaborado a partir de uvas Garnacha Tintorera e capaz de competir no mercado internacional do sector. Despois de catro anos de investigación e traballo e con moi bos resultados nas catas realizadas ata o de agora, os promotores da iniciativa confían en que este viño abra nun futuro próximo unha nova vía de negocio e prestixio para os viticultores da zona. Será a súa pequena “xoia da coroa”. 

Este martes o Consello Regulador da DO Valdeorras acolleu a cata da colleita 2011 dos viños doces elaborados durante a investigación. Nela, 12 catadores adestrados na análise desta variedade e que forman parte da denominación de orixe ourensá puideron comprobar os logros do traballo conxunto realizado polos seus técnicos cos investigadores da Universidade de Vigo no marco do proxecto Optimización do aroma e da cor nos procesos de obtención de viño tostado a partir de uva Garnacha Tintorera, financiado pola Consellería de Economía e Industria. “Unha vez feita a investigación, agora é o momento de que os viticultores de Valdeorras coñezan todas as características destes viños e da súa realización e se animen a producilos para o mercado”, salienta Beatriz Cancho, responsable do proxecto. 

1000 quilos de uva para producir sete litros de tostado

Durante a investigación, o traballo do grupo universitario que dirixe Jesús Simal abrangueu todo o proceso, desde a vendima ata a análise sensorial e organoléptica do caldo resultante. Deste camiño que hai que percorrer para crear un bo tostado, Cancho destaca os seus tempos e custes. Para a obtención de sete litros de viño doce de Valdeorras é preciso 1000 quilos de uva, unha uva que, tras ser recollida, é sometida a un proceso de pasificación, que consiste no seu secado durante dous meses sobre palla ou colgando, para que perda auga e gañe azucre. Tras estes pasos, o viño é posto en barricas durante arredor de dous anos para a súa maduración. 

Neste elaborado proceso, Jorge Mazaira, director técnico da DO Valdeorras, salienta a importancia do traballo de laboratorio que realizou o Grupo de Investigacións Agroambientais e Alimentarias para mellorar a eficiencia da produción e da calidade do produto. “Non había practicamente nada investigado neste eido e para nós é fundamental coñecer como inflúen os tempos no viño, como mellorar as características organolépticas para que o produto guste máis ao consumidor, como funciona a química nos diferentes pasos e como seguir creando novos matices nestes viños tan especiais”, apunta. 

Unha competencia con séculos de tradición

Trala fase investigadora, xa hai unha primeira adega traballando na posta en marcha da produción deste viño de alta calidade. Dado que estes primeiros viticultores, e os demais da zona que se animen a producilo no futuro, se van a enfrontar no mercado a outros produtos da mesma gama, Jorge Mazaira explica que na cata realizada este martes tamén analizaron as características doutros viños similares, como os europeos Tokaji Aszu de Hungría, Sauternes de Francia, Icewine de Austria e Alemaña e o Tostado de Ribeiro, que contan xa cun gran prestixio internacional. “Algúns destes viños teñen douscentos ou trescentos anos de tradición e polo tanto moito camiño andado diante nosa, pero para iso estamos traballando tanto, para ofrecer un produto ao seu nivel que abra ademais unha ventá á diversificación do mercado vitivinícola galego”, advirte Mazaira.

DUVI

"As nanopartículas comezan a afectar á cadea trófica", O investigador luso Mario E. Diniz explica no campus a influencia destes novos materiais na contorna

Cada día máis as nanopartículas e os nanomateriais están presentes en produtos cos que nos relacionamos na vida cotiá. As nanopartículas de dióxido de titanio, por exemplo, son empregadas no leite para darlle a súa característica cor branca. Trátase de novos materiais que se incorporan á industria alimentaria e que polo tanto pasan a formar parte da cadea trófica e a ter influenza na contorna. O investigador luso Mario E. Diniz achegouse esta semana ao campus de Ourense para explicar na Facultade de Ciencias os efectos e toxicidade destas nanopartículas no medio ambiente e nos organismos vivos, especialmente nos mariños.

Docente e investigador da Universidade Nova de Lisboa, Mário E. Diniz, ofreceu esta semana na Facultade de Ciencias unha conferencia titulada Nanoparticles-toxicity to aquatic environments: effects of TiO2, no marco do Ciclo de Conferencias que organiza o centro, a asociación ECOUS e o Grupo Bioscope, grupo que co que colabora nos últimos anos. Tamén participou nas Conferencias do Doutoramento en Ciencias e Tecnoloxía Agroalimentaria, financiadas polo Ministerio de Educación, Cultura e Deporte. Tendo en conta o proxecto estratéxico do Campus do Mar, o docente fixo fincapé durante as súas intervencións na nanotoxicoloxía mariña. 

Unha mellor regulación

“En 2005 había 54 produtos consumibles que contiñan nanopartículas, en 2009 esta cifra ascendía a 1016. O uso destes novos materiais está crecendo exponencialmente nos últimos anos, polo que xa podemos ver a súa entrada na cadea trófica e a súa influencia na contorna”, salientou o docente. Estas nanopartículas, advertiu, unha vez presentes no medio ambiente vanse bioacumulando nos seres vivos e, ao non poder ser expulsadas de novo, van a provocar a longo prazo danos nas células dos afectados, danos que logo entran na cadea alimenticia e transmítense a outros seres vivos, incluído o humano. 

Neste contexto e co auxe da ciencia nano, Mário E. Diniz asegurou que, a pesar de que a Unión Europea é a máis avanzada neste eido, “queda moito por facer en termos de lexislación e de regulación do uso de nanopartículas”. O docente advertiu de que existe unha gran laguna arredor do emprego de nanomateriais e que urxe a súa regulación para evitar que a súa expansión afecte negativamente ao seres vivos. Como exemplo das posibles consecuencias de non controlar a entrada destes materiais na cadea alimenticia, Mário E. Diniz apuntou aos efectos dos disruptores que descargan as estacións de tratamento de augas residuais no medio ambiente e que, entre outras cuestións, están a provocar a femininación de peixes macho.

DUVI

O Fórum Gastronómico une investigadores e chefs para cociñar ciencia

O pasado mes de decembro investigadores da Universidade de Vigo e destacados chefs galegos pertencentes ao Grupo Nove puxeron en marcha o proxecto Science and Cook co obxectivo de amosar o frutífera que pode ser a maridaxe entre ciencia e gastronomía. Este domingo, día 26 de febreiro, o Fórum Gastronómico, cita de referencia do sector, acollerá en Santiago de Compostela dous obradoiros deste proxecto coa participación das investigadoras Concepción Pérez, Marta Domínguez e Susana Álvarez e dos cociñeiros Gonzalo Rei e Beatriz Sotelo. 

Os dous obradoiros, que serán presentados polo xornalista Manuel Gago e aos que asistirán arredor de 20 persoas en cada caso, celebraranse no marco da chamada Aula Activa do Fórum, coa que se pretende ofrecer a un público interesado en temas culinarios talleres cun carácter práctico e de participación directa. Con eles arrancarán tres días de celebración do Fórum, que por terceiro ano se celebra en Santiago de Compostela, en alternancia coa cidade de Xirona, e que de novo pretende ser un punto de encontro imprescindible para os profesionais da gastronomía e para as empresas do sector agroalimentario. 

Un dos obradoiros será ofrecido por Concepción Pérez, investigadora da Facultade de Ciencias do campus de Ourense, e Gonzalo Rei, chef do restaurante El Mercadito de Santiago de Compostela. Eles conxugarán a visión científica e a práctica culinaria para introducir aos asistentes na elaboración e cata de pratos nos que o coñecemento e a investigación xogan un papel destacado. O segundo dos talleres será impartido por Marta Domínguez e Susana Álvarez, investigadoras da Facultade de Química do campus de Vigo, e Beatriz Sotelo, chef do restaurante A Estación de Cambre. Nel, afondarán na aplicación á cociña de técnicas e materiais científicos como o nitróxeno líquido e o xeo seco. 

Binomios produtivos

Investigadores e cociñeiros formarán nestes talleres un binomio no que se darán a man ciencia e gastronomía, coñecemento e creatividade, teoría e práctica e investigación e empresa. Os primeiros amosarán como a ciencia está presente detrás dalgo tan cotiá como a cociña e como a ciencia pode enriquecela e os segundos evidenciarán como nas súas creacións gastronómicas a ciencia, a investigación e o coñecemento xogan un papel fundamental dun xeito máis ou menos evidente. 

Con esta participación continúa o desenvolvemento do proxecto Science and Cook, unha iniciativa na que participan investigadores das facultades de Ciencias de Ourense e Química de Vigo, do Centro de Investigación, Trasferencia e Innovación CITI de Ourense e algúns dos mellores chefs galegos, que forman o Grupo Nove, contando con financiamento da Universidade de Vigo, do Consello Social da Universidade de Vigo e da Fundación Española para la Ciencia y la Tecnología FECYT, do Ministerio de Economía e Competitividade.

DUVI

Investigando para obter procesos químicos limpos, rápidos e eficientes

Conseguir realizar procesos químicos máis limpos, máis rápidos, máis efectivos e máis eficientes. Con este obxectivo traballan os investigadores que este venres e sábado participan en Ourense no III Encontro Galego de Cinética e Catálise. A cita reúne a arredor de 50 expertos galegos, estatais, lusos e ingleses do eido da química física para expor os últimos avances científicos nas súas respectivas áreas de traballo. Entre eles e na primeira sesión de conferencias, o encontro deu un protagonismo especial ao traballo dos novos científicos dos centros participantes, á “sabia nova da ciencia”.

“Un dos nosos retos como investigadores en química física é que os procesos bioquímicos sexan máis rápidos, por unha cuestión de eficacia, e máis limpos, intentando que nas reaccións se xere un só produto, o produto que se busca”, explica Carlos Lodeiro, coordinador do encontro xunto a José Luis Capelo. Acadar este tipo reaccións, destaca Lodeiro, é decisivo para poder desenvolver industrialmente os froitos da investigación. Tal e como salienta, a industria, por exemplo a farmacéutica, precisa que o procedemento para crear un medicamento sexa o máis eficiente posible para que a súa produción e comercialización sexa viable economicamente. 

A puxanza dos novos investigadores

Para dar conta do traballo que se está desenvolvendo nesta liña, o III Encontro Galego de Cinética e Catálise reúne no Hotel Laias Caldaria de Ourense a 50 investigadores en química das universidades de Vigo, Santiago de Compostela, Valladolid, Salamanca, Burgos e Barcelona; das universidades lusas de Lisboa, Braga, Aveiro e Coimbra, e da inglesa de Canterbury. Entre os participantes, os organizadores do evento quixeron dar un protagonismo especial aos novos investigadores, aos que están rematando os seus estudos de doutoramento ou que presentaron a súa tese nos últimos catro anos. 

É o caso de Hugo M. Santos, Carla Santos e Javier Fernández. O primeiro, desde a Facultade de Ciencias de Ourense en colaboración coa Universidade Nova de Lisboa e a Autónoma de Barcelona, estuda o uso da ameixa de río corbicula fluminea para a descontaminación de augas con arsénico. Os asistentes puideron coñecer os bos resultados da súa investigación en laboratorio e como esta ameixa, ademais de eliminar o arsénico da auga, consegue producir unha proteína de defensa para sobrevivir en ambientes con este tipo de contaminante. 

Pola súa banda, Carla Santos, da Universidade de Aveiro, expuxo o seu traballo con materiais fluorescentes aplicados como sensores químicos en polímeros para a detención de contaminantes como pesticidas. Tamén en fluorescencia, Javier Fernández, da Universidade de Vigo, presentou o seu traballo na busca de novos nanomateriais híbridos, froito da unión de sensores químicos de fluorescencia con nanopartículas metálicas.

Durante o III Encontro Galego de Cinética e Catálise presentouse tamén a publicación Physical Chemistry Today Physical Chemistry Tomorrow, que recolle en 32 capítulos as intervencións desta cita co obxectivo de amosar os últimos avances tecnolóxicos e científicos no eido da química física, desde a nanotecnoloxía e a bioquímica ata a química teórica e a cuántica.